Sản phẩm của Chúa Trời hay Con người?

Các hãng tốt nhất thế giới đôi khi vẫn có sản phẩm bị lỗi (vì thế nên mới có chế độ bảo hành). “Sản phẩm” của Chúa Trời là con người cũng vậy thôi, đôi khi bị lỗi về hình thức, như những người ngoại hình xấu, hay về chức năng, như bị bệnh tật bẩm sinh. Song ta thường không coi một số hành vi “dã man” của con người chỉ là biểu hiện khuyết tật của hệ thần kinh, tâm hoặc sinh lý. Ví dụ những kẻ “giết người hàng loạt” chắc là những “phế phẩm” của Tạo Hóa. Loại phế phẩm không thể sửa chữa được thì buộc phải loại bỏ. Song loại bỏ họ với lòng căm thù hay với một chút thông cảm có khác nhau.

Chúng ta thường đổ lỗi cho trường học vì không dạy học sinh cái này cái kia. Thực ra các em là sản phẩm của toàn bộ đất nước và xã hội nơi các em lớn lên và được nuôi dạy. Các em là tổng hòa của các đặc thù di truyền, khí hậu, ngôn ngữ, kinh tế, văn hóa, lối sống, phong tục tập quán, hệ thống chính trị, luật pháp, giáo dục và nhiều yếu tố khác nữa. Một em bé sinh ra ở Việt Nam, bố mẹ là người Việt Nam, nhưng ngay sau đó được đưa sang Mỹ nuôi dạy trong một gia đình Mỹ thì lớn lên em sẽ thành người Mỹ với một số đặc tính di truyền Việt Nam. Trường hợp ngược lại cũng vậy.